Ewakuacja z hali produkcyjnej - obowiązujące przepisy i wskazówki projektowe

Hale produkcyjne są obiektami, w których ochronie przeciwpożarowej przede wszystkim podlega mienie. W większości przypadków w halach znajdują się bowiem kosztowne instalacje technologiczne, a także magazyny surowców, półproduktów i wyrobów gotowych. Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa wymaga zazwyczaj indywidualnego podejścia oraz dobrania rozwiązań adekwatnych do charakteru produkcji i związanych z tym zagrożeń.

Spis treści

1. Parametry ewakuacji z hal produkcyjnych
2. Obowiązujące przepisy i inne regulacje
3. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego
4. Wymagane oznaczenia
5. Ewakuacja: wskazówki projektowe
6. Wnioski

Parametry ewakuacji z hal produkcyjnych

Jednym z zagadnień ochrony pożarowej, jakie powinno być wzięte pod uwagę, jest bezpieczeństwo ewakuacji użytkowników obiektu. Co prawda w przypadku hal produkcyjnych zakłada się, że nie będzie ich wielu, jednak również dla niewielkiej grupy pracowników należy przewidzieć warunki ewakuacji stosowne do występujących niebezpieczeństw. W polskich przepisach określone są parametry dotyczące ewakuacji z hal produkcyjnych, takie jak: dopuszczalna długość dróg ewakuacyjnych, niezbędna szerokość i liczba wyjść ewakuacyjnych, a także wymagania co do zastosowania oświetlenia awaryjnego.

Należy jednak mieć na uwadze, że bezpieczeństwo ewakuacji w zakładach produkcyjnych w dużej mierze zależy od rodzaju zagrożeń, jakie wynikają z samego procesu technologicznego prowadzonego w budynku. Dla zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego, w tym – bezpieczeństwa ewakuacji – bardzo dużą rolę ma zatem prawidłowy dobór urządzeń przeciwpożarowych w budynku. Konsultacje projektowe z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych w tym zakresie powinny odbywać się już na etapie koncepcji. Wpływ na bezpieczeństwo ewakuacji będzie miał również etap wykonawstwa. Zainstalowanie urządzeń bezpieczeństwa zgodnie z projektem oraz ze sztuką i wiedzą techniczną ma kluczowe znaczenie dla ich przyszłego prawidłowego funkcjonowania w warunkach pożaru.

Przed przystąpieniem do użytkowania budynku zastosowane zabezpieczenia muszą być odebrane przez Państwową Straż Pożarną. Jednak na tym nie kończą się obowiązki właściciela lub zarządcy budynku związane z zapewnieniem wymaganego poziomu bezpieczeństwa ewakuacji. Konieczna jest bowiem dbałość o prawidłowe utrzymania ww. urządzeń, zapewnienie okresowych serwisów i czynności konserwacyjnych, a także wykonywanie stosownych napraw. Prawidłowość działania urządzeń i instalacji przeciwpożarowych weryfikuje się również poprzez regularne badania (nie rzadziej niż raz w roku), przeprowadzane przez osoby do tego przeszkolone. Wyniki ww. badań potwierdza się stosownymi protokołami, które powinny stanowić część książki technicznej obiektu.

Obowiązujące przepisy i inne regulacje

Wymagania dotyczące zapewnienia bezpiecznej ewakuacji znajdują się przede wszystkim w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych. Wskazują one dopuszczalne długości i szerokości dróg ewakuacyjnych, wymaganą liczbę i szerokość wyjść ewakuacyjnych, szerokość biegów i spoczników, a także wymiary klatek schodowych. Rozporządzenie to określa również, kiedy należy zapewnić oświetlenie awaryjne ewakuacyjne oraz to, czy ew. klatki schodowe muszą być obudowane, zamknięte drzwiami dymoszczelnymi i objęte systemem oddymiania lub zabezpieczenia przed zadymieniem. Rozporządzenie MSWiA wskazuje natomiast, kiedy w tego typu budynkach trzeba stosować instalacje hydrantowe, jaką przewidzieć ilość środka gaśniczego w gaśnicach. Nie określa jednak w sposób jednoznaczny, czy i kiedy należy stosować inne systemy bezpieczeństwa, takie jak dźwiękowy system ostrzegawczy, system sygnalizacji pożaru czy stałe urządzenia gaśnicze. W katalogu obiektów, w których takie systemy muszą być stosowane obligatoryjnie, nie ujmuje się hal produkcyjnych.

Decyzja o instalacji tego typu zabezpieczeń zależy od zespołu projektowego, który opierając się na informacjach dotyczących możliwych zagrożeń, ma przyjąć rozwiązania zapewniające wystarczający poziom bezpieczeństwa pożarowego, w tym – ewakuacji. Ww. rozporządzenie określa ponadto, kiedy zakres projektowy należy przeanalizować pod kątem ew. zagrożeń wybuchowych na podstawie wymaganej oceny zagrożenia wybuchem, w odniesieniu do materiałów mogących wytworzyć mieszaniny wybuchowe. 

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego

Rozporządzenie to wskazuje także, kiedy wymagane jest opracowanie i wdrożenie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. Obowiązek ten nie dotyczy jedynie zlecenia opracowania dokumentu o takiej nazwie. Wiąże się również z koniecznością zaznajomienia z nią użytkowników budynku. Instrukcja ta określa bowiem lokalizację elementów ochrony przeciwpożarowej, wyjść ewakuacyjnych, ale także opisuje, w jaki sposób należy zabezpieczać wszelkie prace pożarowo niebezpieczne, jakie kroki trzeba kolejno podjąć w przypadku wystąpienia pożaru, a także kto jest odpowiedzialny za poszczególne obowiązki dotyczące bezpieczeństwa pożarowego i ewakuacji w zakładzie pracy.

Każdy pracownik powinien być zaznajomiony z treścią instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. Wielokrotnie upraszcza się to do złożenia podpisu na oświadczeniu o zapoznaniusię z tym dokumentem. Należy jednak mieć świadomość, że bardzo istotnym aspektem bezpieczeństwa pożarowego jest czynnik ludzki. Wszelkie urządzenia i instalacje, zaprojektowane i utrzymane prawidłowo, zadziałają w sposób automatyczny, według wyznaczonego schematu. W sytuacji kryzysowej to jednak ludzie poddają się panice, narażając siebie i innych na jeszcze większe niebezpieczeństwo, a zakład na straty. Dlatego też kluczowe są odpowiednie szkolenia w tym zakresie. Przepisy nakazują przeprowadzanie ćwiczeń ewakuacyjnych co najmniej raz na dwa lata (podobnie jak aktualizację instrukcji bezpieczeństwa pożarowego). Jednak w zakładach, w których występują znaczące zagrożenia mogące prowadzić do pożaru, warto postawić na częstsze szkolenia. Kadra, która wie, jak się zachować w sytuacji awaryjnej, nie tylko przeprowadzi bezpieczną ewakuację, ale również przyczyni się do ograniczenia ew. szkód w budynku. Rozporządzenie MSWiA określa natomiast, kiedy taki budynek wymaga zapewnienia drogi pożarowej, a także jaka będzie wymagana ilość wody do zewnętrznego gaszenia pożaru.

Wymagane oznaczenia

Opisane zabezpieczenia są dosyć szerokie i obejmują wiele rodzajów rozwiązań. Jednak ich spełnienie przekłada się na możliwość podjęcia odpowiednich kroków dla opanowania ew. pożaru w zarodku, a także przeprowadzenia sprawnej i bezpiecznej ewakuacji osób pracujących w budynku. Norma wskazuje również, w których miejscach wymagane jest zastosowanie znaków kierunkowych ewakuacyjnych, wyznaczających bezpieczną drogę ewakuacji, a także gdzie znajduje się miejsce koncentracji osób ewakuowanych na zewnątrz budynku itp. Jednak dla bezpieczeństwa osób przebywających w zakładach produkcyjnych duże znaczenie będą miały również inne znaki, ujęte w ww. normie, tj. „prysznic do przemywania oczu”, „przycisk awaryjnego zatrzymania”, „maska ucieczkowa” i inne, dostosowane do środków bezpieczeństwa wynikających z charakteru produkcji w zakładzie.Na terenie budynku powinny znaleźć się również ujęte w ww. normie znaki bezpieczeństwa wskazujące rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych i innego sprzętu umożliwiającego ogłoszenie alarmu, ograniczenie pożaru itp. Będą to oznaczenia lokalizacji gaśnic, agregatów gaśniczych, hydrantów wewnętrznych, przycisków alarmu pożarowego, telefonu alarmowania pożarowego, instalacji gaśniczych i innych. Znaki te powinny znajdować się w miejscach widocznych, w odpowiedniej odległości od miejsc, w których może znajdować się człowiek, a w razie konieczności – być podświetlane wewnętrznie. Lokalizacja znaków ewakuacyjnych kierunkowych, jak również znaków bezpieczeństwa, powinna być wskazana w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego budynku, a stanowiące jej część plany ewakuacyjne należy wywiesić w widocznym miejscu w budynku, aby umożliwić jego użytkownikom podjęcie skutecznych działań gaśniczych i bezpieczną ewakuację.

Ewakuacja: wskazówki projektowe

Dla zapewnienia bezpieczeństwa ewakuacji w zakładach o szczególnym rodzaju ryzyka możliwe jest również wykorzystanie specjalnych środków bezpieczeństwa, których stosowanie nie zostało określone w polskich normach i przepisach. Przykładem może być tzw. oświetlenie dynamiczne dróg ewakuacyjnych, które w przypadku wystąpienia np. wycieku substancji duszącej w jednym z miejsc zakładu pokieruje ewakuację w przeciwnym kierunku, do najbliższego wyjścia ewakuacyjnego. Takie oprawy wyposażone są w diody wyświetlające wymagany znak ewakuacyjny i stosowny kierunek, według wskazania systemu BMS sprzężonego z instalacjami detekcji określonych substancji w danej lokalizacji.

Rozwiązaniem przeznaczonym dla obiektów produkcyjnych może być także odpowiednio przystosowany system gaszenia, np. w zakładach produkcji styropianu wykorzystuje się lancę podłączoną do oprzewodowania zapewniającego dopływ wody pod określonym ciśnieniem i ze stosowną wydajnością. Styropian to materiał, który w procesie wytwarzania jest bardzo niestabilny, jeżeli chodzi o temperaturę wewnątrz bloku.

Sytuacja może dosyć szybko wymknąć się spod kontroli. Dlatego też istotne jest zastosowanie monitoringu temperatury w określonych miejscach ciągu technologicznego, który w przypadku niebezpiecznych wychyleń powiadomi pracowników o niebezpieczeństwie i konieczności podjęcia działania – w tym przypadku polegającego na wbiciu w blok lancy zasilanej wodą i natychmiastowym ostudzeniu go od wnętrza.Indywidualny dobór odpowiednich instalacji i urządzeń bezpieczeństwa jest konieczny każdorazowo w celu dostosowania do zagrożeń, z jakimi mamy do czynienia w danym zakładzie produkcyjnym. Zapewnienie możliwości opanowania sytuacji na wczesnym etapie umożliwia bowiem podjęcie skutecznej ewakuacji pracowników, jak również ograniczenie strat finansowych.

Wnioski

Na właścicielu lub zarządcy budynku spoczywają znacznie szersze obowiązki niż tylko przejęcie budynku po odbiorach z prawidłowo zaprojektowanymi urządzeniami przeciwpożarowymi i instalacjami bezpieczeństwa. Konieczne jest również zapewnienie odpowiednich szkoleń załogi, przeprowadzanie regularnych ćwiczeń ewakuacyjnych, co przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa pożarowego budynku i ewakuacji osób, które się w nim znajdują.

mgr inż. Ewelina Szmytke, Rzeczoznawca ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych, Politechnika Łódzka, Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska; absolwentka Wydziału Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego Szkoły Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie