Przemysłowe bramy przeciwpożarowe. Rodzaje bram i zasady eksploatacji
![Przemysłowe bramy przeciwpożarowe. Rodzaje bram i zasady eksploatacji](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-f3UJ-wQnQ-rT9b_przemyslowe-bramy-przeciwpozarowe-rodzaje-bram-i-zasady-eksploatacji-664x442.jpg)
Bramy przeciwpożarowe to wyroby budowlane z grupy urządzeń przeciwpożarowych, które w przypadku wybuchu pożaru samoczynnie zamykają otwory o dużych powierzchniach, usytuowane w ścianach o odpowiedniej odporności ogniowej. Zapewniają bezpieczeństwo pożarowe w budynkach przez oddzielenie strefy zajętej ogniem od strefy bezpiecznej. Powinny spełniać określone wymagania zawarte w przepisach i dokumentach normalizacyjnych oraz związane z bezpiecznym użytkowaniem.
Spis treści
- Bramy przeciwpożarowe o ruchu poziomym
- Bramy przeciwpożarowe o ruchu pionowym
- Wymagania prawne
- Wytyczne dotyczące montażu i konserwacji
- Zasady eksploatacji bram przeciwpożarowych
- Bezpieczeństwo użytkowania
Bramy, w tym przeciwpożarowe przemysłowe, dzieli się głównie w zależności od rodzaju ruchu – na bramy przemieszczające się ruchem poziomym oraz ruchem pionowym. Asortyment wyrobów przeciwpożarowych o ruchu poziomym obejmuje bramy przesuwne i rozwierane, a realizujących ruch pionowy – bramy segmentowe i rolowane oraz opuszczane (przesuwne pionowo).
Bramy przeciwpożarowe o ruchu poziomym
Z grupy bram o ruchu poziomym, najczęściej w oddzieleniach pożarowych hal przemysłowych, znajdują zastosowanie przeciwpożarowe bramy przesuwne jedno- lub wieloskrzydłowe, poruszające się liniowo oraz teleskopowo. Charakteryzują się sposobem otwierania, realizowanym przez przesuwanie skrzydła równolegle do płaszczyzny ściany, w lewą lub prawą stronę, ręcznie albo z wykorzystaniem napędu. Standardowo zamykanie następuje samoczynnie, pod wpływem przeciwwagi z ciężarkami.
Podstawowym elementem bramy jest skrzydło zawieszone na prowadnicy górnej, którego ruch odbywa się za pomocą połączonych z jego ramą rolek przesuwających się po szynach prowadnicy. Automatyczne otwieranie może następować w systemie czuwakowym przez sterownik, a zintegrowany mechanizm blokujący utrzymuje skrzydło w położeniu otwartym. W razie pożaru brama zamyka się automatycznie na sygnał sterownika.
W halach przemysłowych stosowane są także przeciwpożarowe bramy rozwierane, zazwyczaj dwuskrzydłowe. Ich otwieranie następuje w wyniku obrotu skrzydła względem osi pionowej, przechodzącej przez jego boczną krawędź. Skrzydła bramy są zawieszone na zawiasach mocowanych do ościeżnicy i wyposażone w samozamykacze oraz regulator kolejności ich zamykania.
Utrzymywanie bramy w pozycji otwartej jest możliwe dzięki zastosowaniu przytrzymywaczy podłączonych do centrali przeciwpożarowej. W sytuacji zagrożenia pożarem centrala zwalnia przytrzymywacz, a samozamykacze zamykają bramę.
Bramy przeciwpożarowe o ruchu pionowym
Z wyrobów o ruchu pionowym stosowane są przeciwpożarowe bramy segmentowe charakteryzujące się konstrukcją, w której skrzydło w formie płaszcza utworzonego ze specjalnych segmentów w trakcie otwierania przesuwa się po prowadnicach w górę, aż pod strop pomieszczenia. Prowadnice mogą być usytuowane w górnej części poziomo lub pionowo. Napęd wyposażony w specjalne sprzęgło elektromagnetyczne utrzymuje bramę w pozycji otwartej. W przypadku alarmu pożarowego brama automatycznie się zamyka.
Ruchem pionowym cechują się także przeciwpożarowe bramy rolowane, których skrzydło w postaci płaszcza z paneli przesuwa się w prowadnicach bocznych i nawija na wał usytuowany w kasecie zainstalowanej w nadprożu. Otwieranie i zamykanie bramy może odbywać się za pomocą napędu rurowego. W przypadku zagrożenia pożarowego centrala uruchamia silnik, co powoduje zamknięcie przejścia pomiędzy strefami pożarowymi. Ponadto silnik i centrala sterująca są wyposażone w zasilacz buforowy, umożliwiający zamknięcie bramy w przypadku braku zasilania sieciowego.
Kolejnym wyrobem o ruchu pionowym są przeciwpożarowe bramy opuszczane, wyposażone w skrzydło przesuwające się pionowo w prowadnicach. Skrzydło jest zamocowane na wózkach jezdnych i zawieszone na stalowych linkach zabezpieczonych przed zerwaniem. Brama tego typu może być sterowana ręcznie, przy pomocy hamulca elektromagnetycznego, zapewniającego stałą prędkość zamykania oraz zatrzymanie w dowolnym momencie, lub automatycznie – przez wyposażenie w silnik elektryczny z centralą sterującą.
![Przemysłowe bramy przeciwpożarowe. Rodzaje bram i zasady eksploatacji](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-Zq3a-8N2a-xUrj_przemyslowe-bramy-przeciwpozarowe-rodzaje-bram-i-zasady-eksploatacji-664x442-nocrop.jpg)
Wymagania prawne
Bramy przeciwpożarowe stosowane w halach przemysłowych podlegają przepisom zawartym w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2019 r., poz. 1065 ze zm.). Określono w nim m.in. klasy odporności ogniowej zamknięć przeciwpożarowych, do których należą bramy, zależne od klasy odporności pożarowej obiektu. Rozróżnia się pięć klas odporności pożarowej – od A do E, przy czym klasa A jest najbardziej restrykcyjna. W zaliczonym do klasy A budynku należy stosować bramy przeciwpożarowe w klasie odporności ogniowej EI 120, w budynkach klas B i C montuje się bramy klasy EI 60, a w budynkach klas D i E należy stosować bramy klasy EI 30.
Rozporządzenie zawiera istotny zapis, aby bramy o wymaganej klasie odporności ogniowej obligatoryjnie były zaopatrzone w urządzenie zapewniające samoczynne zamykanie otworu w razie pożaru. Ponadto bramy zainstalowane na drogach ewakuacyjnych powinny być wyposażone w drzwi otwierane ręcznie.
Szczegółowe wymagania z zakresu bezpieczeństwa pożarowego oraz klasyfikacji ogniowej bram wynikają z norm, w tym głównie PN-EN 16034:2014 „Drzwi, bramy i otwieralne okna. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Właściwości dotyczące odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”. Jednak do kompleksowego zdefiniowania bramy przeciwpożarowej niezbędne jest jeszcze zadeklarowanie podstawowych charakterystyk określonych w normie standardowego wyrobu. Jest nią PN-EN 13241-1+A2:2016 „Bramy. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne”, w której sformułowano wymagania ogólne dotyczące wszystkich rodzajów bram. Zaznaczono w niej także, że przy ich wyborze niezbędne jest uwzględnienie miejsca zainstalowania oraz wymagań eksploatacyjnych oczekiwanych przez użytkownika.
Do podstawowych kryteriów zaliczono:
- aspekty mechaniczne (trwałość, wytrzymałość itp.),
- uruchamianie za pomocą napędu,
- właściwości specjalne, jak wodoszczelność, odporność na obciążenie wiatrem itd.
Ponadto ww. norma odwołuje się do norm doprecyzowujących wymagania, jak PN-EN 12604:2002 „Bramy. Aspekty mechaniczne. Wymagania”, określająca zasady eksploatacji. Jej postanowienia zalecają takie zaprojektowanie i skonstruowanie bramy, aby była w bezpieczny sposób zdatna do instalowania, konserwowania, naprawiania i użytkowania. Zawarto w niej m.in. następujące wymagania:
- brama nie powinna być przyczyną obrażeń lub uszkodzeń z powodu niezamierzonych, zamierzonych lub niekontrolowanych ruchów skrzydła;
- wszystkie elementy instalacji bramy powinny być pod każdym względem właściwej konstrukcji, z odpowiedniego materiału, o należytej wytrzymałości i bez wyraźnych wad;
- skrzydło oraz wszystkie ruchome części bramy powinny być zaprojektowane i skonstruowane w sposób zapobiegający spadnięciu w dół, runięciu lub wykolejeniu w trakcie normalnego działania, zetknięcia się ze stałą przeszkodą lub w przypadku awarii zawieszenia;
- elementy mechaniczne bramy powinny być tak zaprojektowane, aby w miarę możliwości wyeliminować ryzyko zgniecenia, cięcia, odcięcia, wplątania i pochwycenia operatora i innych osób.
Norma PN-EN 16034:2014 określa wymagania eksploatacyjne i związane z bezpieczeństwem oraz charakterystyczne właściwości bram przeciwpożarowych. Jednym z nich jest zdolność do osiągnięcia takiego położenia zamkniętego, w którym bramy uzyskują deklarowaną skuteczność działania w zakresie odporności ogniowej. Jest to określane badaniami odporności ogniowej dotyczącej zdolności elementu budynku do spełniania wymagań w warunkach odwzorowujących przebieg pożaru wyrażonej w minutach. Związane z tym są graniczne kryteria w postaci nośności ogniowej (R), izolacyjności ogniowej (I) oraz szczelności ogniowej (E). Sklasyfikowana więc przykładowo brama w klasie odporności ogniowej EI 60 powinna spełniać parametry techniczne wymagane w zakresie izolacyjności ogniowej (I) oraz szczelności ogniowej (E) w czasie co najmniej 60 min.
Ponadto norma określa badania funkcjonalne, sprawdzające zdolność do samoczynnego zamykania oraz zwolnienia (jeśli jest to wymagane). Samoczynne zamykanie weryfikuje się przez przeprowadzenie 25 cykli otwierania i zamykania skrzydła bramy. Zdolność do zwolnienia przeprowadza się przy wyrobach przeciwpożarowych wyposażonych w element utrzymujący w stałej pozycji. W odniesieniu do bram występuje to głównie w sytuacji, gdy są w trakcie normalnego użytkowania utrzymywane w pozycji otwartej, a zamykają się jedynie w razie zaistnienia pożaru. Zgodnie z wymaganiami ww. normy sprawdzenie zdolności należy wykonać przed badaniem odporności ogniowej przez trzykrotne zasymulowanie sygnału pożarowego (np. przez odcięcie dopływu prądu). Każdy zasymulowany sygnał powinien spowodować pełne zamknięcie bramy.
![Przemysłowe bramy przeciwpożarowe. Rodzaje bram i zasady eksploatacji](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-doYS-qPn2-cWyU_przemyslowe-bramy-przeciwpozarowe-rodzaje-bram-i-zasady-eksploatacji-664x442-nocrop.jpg)
Wytyczne dotyczące montażu i konserwacji
Rodzaj bramy przeciwpożarowej, zapewniającej spełnienie wymaganych funkcji i zasad użytkowania, należy ustalić już na etapie projektowania budynku. Dotyczy to także miejsca ich montażu, które powinno uwzględniać ograniczenia wynikające z konstrukcji budynku, np. działanie bram przesuwnych wymaga miejsca na przesunięcie skrzydła poza otwór komunikacyjny, a także odpowiedniej przestrzeni montażowej.
Przeciwpożarowe bramy przemysłowe powinny spełniać wymagania dotyczące wszystkich rodzajów bram. Odnosi się to także do zagadnień ich montażu i konserwacji, które są objęte postanowieniami normy PN-EN 12635+A1:2010 „Bramy – Instalowanie i użytkowanie”. Zawiera ona informacje, które powinny być dostarczone przez producenta bramy w celu zapewnienia bezpiecznego instalowania, działania i użytkowania, łącznie z konserwacją i naprawą. Ponadto określa, że dokumentacja dotycząca bramy, jej zainstalowania, wymagań w zakresie konserwacji, wraz z zawartymi diagramami, powinna być czytelna i napisana w języku obowiązującym w kraju, w którym wyrób będzie instalowany.
W normie podano, co powinny zawierać poszczególne instrukcje i dokumentacja bramy oraz zalecenie, że po zakończeniu instalowania właścicielowi należy przekazać co najmniej następujące dokumenty: instrukcję obsługi i bieżącej konserwacji oraz książkę raportową (w przypadku bram z napędem).
Prezentowane bramy są urządzeniami mającymi zapewnić bezpieczeństwo pożarowe, co jest warunkowane prawidłowym i niezawodnym działaniem. Wymaga to właściwego zainstalowania oraz późniejszej konserwacji, zgodnych z powyżej wymienionymi instrukcjami.
W związku z tym instrukcja instalowania bram przeciwpożarowych w szczególności powinna:
- określać poziom kompetencji w zależności od stopnia złożoności bramy i elementów składowych w odniesieniu do czynności, które muszą być wykonane przez profesjonalnych instalatorów oraz możliwych do wykonania przez nieprofesjonalistów;
- zawierać szczegółowe wskazówki, precyzujące krok po kroku przebieg prawidłowych działań zapewniających właściwe i bezpieczne zainstalowanie bramy przeciwpożarowej;
- zawierać porady w zakresie potrzeby zastosowania jakichkolwiek specjalnych narzędzi lub sprzętu niezbędnego do prawidłowego i bezpiecznego montażu bramy.
Wpływ na późniejsze bezpieczne użytkowanie ma również prawidłowe wbudowanie bram. Powinny być mocowane tylko do ścian o rodzaju i grubości określonej przez producenta bramy przeciwpożarowej. Standardowo ściany murowane z cegły pełnej nie powinny mieć grubości mniejszej niż 120 mm, z cegły sitówki lub kratówki – 175 mm, a wykonane z betonu – 100 mm.
Przeczytaj również:
- Ochrona przeciwpożarowa garaży - przepisy, problemy projektowe i interpretacyjne
- Drzwi z okuciami przeciwpanicznymi stosowane na drogach ewakuacyjnych hal przemysłowych
Zasady eksploatacji bram przeciwpożarowych
Duży wpływ na długoletnie i bezpieczne działanie bram – w tym szczególnie przeciwpożarowych, ma ich właściwa eksploatacja. Obsługa i użytkowanie powinny być zgodne z zasadami określonymi przez ich producentów, zazwyczaj w formie stosownych instrukcji. Dokumenty te są opracowywane według wymagań zawartych w wymienionej już normie PN-EN 12635+A1:2010.
Instrukcja dotycząca obsługi i użytkowania powinna m.in. zawierać:
- opis prawidłowych metod obsługi bramy;
- informacje odnoszące się do warunków pracy, w tym szczególnie liczbę godzin pracy na dobę i związane z pracą automatyczną lub ręczną;
- informacje określające występujące ograniczenia w stosowaniu bramy oraz elementy bezpieczeństwa, które w razie potrzeby należy zachować.
Ważnym zagadnieniem jest konieczność zawarcia w instrukcji obsługi i użytkowania zakresu warunków środowiskowych, dla których brama jest przeznaczona, takich jak: temperatura, wilgotność względna, pola magnetyczne, oddziaływanie wiatru. Standardowe konstrukcje bram przeciwpożarowych nie są przystosowane do montażu w następujących miejscach:
- w przestrzeniach zagrożonych wybuchem;
- w środowiskach, gdzie występują zasolenie i zapylenie, kwasy, ługi i inne agresywne substancje chemiczne powodujące korozję;
- w obszarze występowania silnego pola magnetycznego;
- w miejscu działania wiatru z siłą wyższą niż deklaruje producent bramy.
Warto dodać, że możliwe jest dokonanie przez producenta właściwych modyfikacji konstrukcji bram, co pozwala na ich stosowanie w niektórych z powyższych miejsc.
Prezentowany dokument powinien również informować o zabronionych sposobach użytkowania bram, szczególnie unoszeniu w górę przedmiotów i/lub osób, a także przebieganiu albo przejeżdżaniu przez zamykającą się bramę.
Bramy przeciwpożarowe, także przemysłowe, zazwyczaj funkcjonują w jeden z poniżej podanych sposobów:
- stale otwarte – za pomocą przytrzymywacza;
- okresowo otwarte – stale otwarte za pomocą przytrzymywacza w okresie użytkowania obiektu, następnie zamknięte, np. w nocy;
- stale zamknięte – otwierane tylko w razie potrzeby, np. w systemach kontroli dostępu.
Należy podkreślić, że stan otwarty bram przeciwpożarowych powinien być realizowany tylko przy pomocy odpowiednich przytrzymywaczy, które w przypadku stosownego sygnału (głównie z centrali pożarowej) powodują jej natychmiastowe zamknięcie. Zabronione jest unieruchamianie skrzydeł w pozycji otwartej przy pomocy klinów, linek, łańcuchów itp.
Do obsługi bramy przeciwpożarowej nie są wymagane specjalistyczne uprawnienia. Bramę powinien obsługiwać operator (np. konserwator z działu utrzymania ruchu), wyznaczony do tego przez użytkownika. Producenci bram zalecają przeszkolenie tej osoby przez ich przedstawiciela lub autoryzowaną przez nich firmę montażową, a fakt ten należy zapisać w protokole.
Ponadto użytkownik powinien zapewnić przeszkolenie personelu obsługującego w zakresie bezpieczeństwa pracy, w tym mogących wystąpić zagrożeń, jak też wymagań wynikających z dostarczonych z bramą instrukcji.
![Przemysłowe bramy przeciwpożarowe. Rodzaje bram i zasady eksploatacji](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-yvAL-a3Xz-Vqjm_przemyslowe-bramy-przeciwpozarowe-rodzaje-bram-i-zasady-eksploatacji-664x442-nocrop.jpg)
Bezpieczeństwo użytkowania
Bezpieczne użytkowanie bram wymaga m.in. przestrzegania postanowień stosownych przepisów, w tym Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z 2020 r., poz. 719 ze zm.). W dokumencie tym bramy przeciwpożarowe zaliczono do urządzeń przeciwpożarowych podlegających obligatoryjnym przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym, przeprowadzanym w okresach ustalonych przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz do roku.
Należy podkreślić, że okresowe przeglądy nie tylko są formą dbałości o prawidłowe i bezpieczne użytkowanie bram, lecz także – głównie – pozwalają upewnić się o ich niezawodności w momencie realnego zagrożenia pożarowego. Większość producentów zawiera w swych instrukcjach stosowania, obsługi i konserwacji konieczność przeprowadzania przeglądów co najmniej raz na pół roku. Ponadto zastrzegają, że przeglądy techniczne, konserwacje i naprawy mogą wykonywać wyłącznie przeszkoleni pracownicy producenta lub autoryzowanej ekipy serwisowej. Z czynności tych należy sporządzić stosowne protokoły.
W literaturze fachowej często spotyka się pogląd, zgodnie z którym systemy zamknięć przeciwpożarowych powinny być sprawdzane przez użytkownika przynajmniej raz w miesiącu, a wynik również odnotowany w protokołach. Polega to na kontroli wzrokowej urządzeń i podłączeń kablowych pod kątem uszkodzeń zewnętrznych i zanieczyszczeń oraz sprawdzeniu, czy detektory, przyciski zwalniające bramy przeciwpożarowe nie zostały zasłonięte lub zablokowane, np. przez składowanie materiałów.
Z kolei w trakcie przeglądu technicznego należy jeszcze sprawdzić poprawność działania detektorów, przycisków i sygnalizatorów optyczno-akustycznych oraz ruchu bramy, stan rolek, linek naprężających i uszczelek pęczniejących, łatwość otwierania drzwi ewakuacyjnych w bramie itp.
Konstrukcje bram przeciwpożarowych można modernizować, np. doposażając je w elementy zwiększające ich funkcjonalność i bezpieczeństwo obsługi. Standardowo zamykanie skrzydła bram przesuwnych odbywa się grawitacyjnie, gdzie coraz częściej wdraża się układy z podwójnym systemem przeciwko pęknięciom sprężyny oraz podwójny system przeciwko pęknięciom linek. W bramach jednoskrzydłowych dość powszechnie stosuje się nowatorskie rozwiązanie układu prowadzenia skrzydła z zastosowaniem elektromagnetycznego regulatora prędkości zamykania, co gwarantuje wieloletnią niezawodność i bezpieczeństwo ich użytkowania.
Niektórzy z producentów oferują wbudowany w skrzynkę przeciwwagi hydrauliczny regulator prędkości. Możliwe jest także wyeliminowanie grawitacyjnego sposobu zamykania przez zastosowanie napędu zasilanego prądem stałym o napięciu 24V.
Bramy mogą być doposażone specjalnym osprzętem realizującym funkcję wysprzęglania, pozwalającą na dowolne pozycjonowanie skrzydła przesuwnego. Dzięki tej funkcji bramę bardzo łatwo się otwiera, a skrzydło można przesunąć w wymagane przez użytkownika miejsce. Zazwyczaj jest to szerokość umożliwiająca swobodne przejście osoby. Rozwiązanie zaleca się szczególnie stosować w przypadku bram przeciwpożarowych często otwieranych w ciągu dnia.
Ponadto bramy mogą być dodatkowo wyposażone w elektroniczne układy kontroli bezpieczeństwa, jak kurtyna optyczna lub system fotokomórek monitorujących strefę wjazdu.