Obciążenie śniegiem dachów płaskich. Jak skutecznie odśnieżać dach płaski?

Ustawa Prawo budowlane nakazuje, aby obiekt budowlany był użytkowany w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska, a także utrzymywany w należytym stanie technicznym i estetycznym, tak by nie dopuścić do nadmiernego pogorszenia się jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej. Dotyczy to m.in. monitorowania obciążenia śniegiem oraz skutecznego odśnieżania dachów płaskich.

Spis treści

1. Metody monitorowania obciążenia śniegiem
2. Sposoby usuwania śniegu z dachu
3. Usuwanie śniegu - metody dotykowe
4. Usuwanie śniegu - metody bezdotykowe
5. Obciążenie śniegiem dachów płaskich w polskim klimacie – założenia normowe i realia
6. Wymagania dotyczące zarządców obiektów w zakresie odśnieżania dachów
7. Podsumowanie

Metody monitorowania obciążenia śniegiem

Każdy właściciel lub zarządca obiektu, szczególnie wielkopowierzchniowego, powinien mieć możliwość zmierzenia grubości i ciężaru śniegu zalegającego na dachu. Podstawowymi urządzeniami do pomiaru pokrywy śnieżnej są tradycyjne śniegowskazy, które doskonalą się wraz z rozwojem techniki. Początkowo były to tyczki przenośne lub stacjonarne, dziś stosuje się śniegowskazy laserowe lub ultradźwiękowe.

Do wyznaczania ciężaru objętościowego śniegu służą śniegomierze wagowe lub objętościowe. W pierwszych próbkę pobiera się z zadanej powierzchni, w drugich natomiast stanowi ona określoną objętość śniegu. Mając wyznaczony ciężar lub objętość, można wyliczyć ciężar jednostkowy metra kwadratowego śniegu spoczywającego na dachu.

Urządzeniem do bezpośredniego wyznaczania jego ciężaru jest elektroniczna waga śniegowa, którą padający śnieg bezpośrednio obciąża i pozwala określić swój ciężar objętościowy. Pomiar może być również przeprowadzony przy pomocy przenośnej lancy śniegowej, składającej się z mikroprocesora i stalowej tyczki – lancy. Przyrząd dokonuje odczytu gęstości śniegu i ilości zawartej w nim wody, zaś stalowa lanca określa grubość pokrywy śnieżnej [2]. Uzyskane wyniki można porównać z danymi zawartymi w projekcie budowlanym lub odśnieżania dachu.

Pobieranie próbek bądź dokonywanie pomiarów musi być wykonywane starannie i każdorazowo uwzględniać specyfikę obiektu, tj. geometrię dachu, jego pochylenie, występowanie attyk i urządzeń dachowych, sąsiedztwo obiektów wyższych, powstawanie worków śnieżnych oraz ekspozycję dachu na działanie słońca [21].

Właściciel lub zarządca obiektu budowlanego musi być przygotowany na wypadek przekroczenia dopuszczalnych obciążeń spowodowanych śniegiem i mieć opracowaną koncepcję odśnieżania. Zdaniem praktyków najlepszym rozwiązaniem jest projekt technologii i organizacji odśnieżania dachu, stanowiący podstawę do opracowania instrukcji [5]. Powinien on zawierać m.in. informacje dotyczące składowania śniegu na terenie oraz przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, a w przypadku dachów wielkopowierzchniowych uwzględniać specyfikę obiektu i różnorodność wartości obciążenia śniegiem, związaną z położeniem w obszarze dachu.

Podczas długotrwałych opadów zaleca się monitorowanie i – w razie przekroczenia dopuszczalnej grubości pokrywy śnieżnej – odśnieżanie (ręczne lub przy użyciu materiałów grzewczych bądź urządzeń zdmuchujących). Nie zawsze trzeba usuwać całą warstwę śniegu z dachu. Pozostawienie niewielkiej jego ilości zabezpiecza pokrycie przed niszczącym działaniem sprzętu do odśnieżania [18].

Do kontrolowania grubości pokrywy śnieżnej coraz częściej projektuje się systemy monitorujące, które realizują stałe pomiary różnych wielkości fizycznych, np. odkształcenia elementów, ich przemieszczenia czy warunki pogodowe. Ciągła rejestracja wyników umożliwia kontrolowanie w czasie sposobu pracy konstrukcji pod wpływem zmieniających się obciążeń wywołanych śniegiem. Uzupełnieniem systemu diagnostycznego może być zestaw kamer telewizji przemysłowej [17].

Sposoby usuwania śniegu z dachu

Śnieg zalegający na dachu (poza dodatkowym obciążeniem konstrukcji) może ograniczać lub uniemożliwiać działanie znajdujących się tam urządzeń lub instalacji, a przez to zaburzać prawidłową eksploatację budynku. Zsuwając się, niesie z kolei ryzyko uszkodzenia elementów dachowych, wywołuje dodatkowe obciążenie (statyczne i dynamiczne) położonych niżej połaci oraz innych części budynku, a także stwarza zagrożenie bezpieczeństwa będących w pobliżu osób i mienia. Dlatego podczas odśnieżania dachu prace należy wykonywać w sposób bezpieczny dla ludzi, obiektu i jego bezpośredniego otoczenia [9, 15, 20, 27].

Do odśnieżania dachów wykorzystuje się poniższe metody:

• naturalne, gdy śnieg sam zsuwa się z dachu, topi się lub jest zdmuchiwany przez wiatr,

• sztuczne: podgrzewanie dachu, użycie środków chemicznych w celu rozpuszczenia śniegu, mechaniczne zdmuchiwanie oraz zgarnianie i przemieszczanie poza obszar dachu.

Nie wszystkie z ww. metod – zwłaszcza naturalnych – sprawdzą się przy odśnieżaniu dachów płaskich. W tym przypadku usuwanie śniegu może odbywać się w sposób dotykowy i bezdotykowy.

Usuwanie śniegu - metody dotykowe

Polegają głównie na zgarnianiu śniegu z powierzchni dachu ręcznie lub mechanicznie, a następnie zrzucaniu go na ziemię (zwykle po zakończeniu opadu). Te czynności mogą spowodować uszkodzenie pokrycia dachowego, co może generować dodatkowe koszty napraw.

Z dachów starszych budynków śnieg zazwyczaj jest usuwany tradycyjnie przez ręczne zgarnianie, najlepiej plastikowymi lub drewnianymi łopatami, i zrzut poza krawędź dachu. W wielu przypadkach zaleca się pozostawienie cienkiej warstwy śniegu (ok. 5–8 cm) powyżej pokrycia dachowego. Pozwala to na bezpieczne usuwanie śniegu bez zagrożenia uszkodzenia pokrycia. Do roztopienia pozostałej warstwy można zastosować środki chemiczne, np. antylód [17].

Przy dużych powierzchniach, gdy odległość od środka dachu do krawędzi jest długa, należy użyć takich metod transportu, które podczas ruchu w jak najmniejszym stopniu mogą zniszczyć pokrycie dachowe. Dobrym rozwiązaniem może tu być przenoszenie śniegu na plandekach czy matach lub wykonanie pomostów technicznych (szczególnie zalecane przy blachach fałdowych [3]). Pomosty techniczne, zwykle o szer. 1,5 m, pozwalają na swobodne poruszanie się pracowników odśnieżających dach. W takim przypadku należy rozpocząć od usunięcia śniegu z pomostów, a dalszej kolejności przystąpić do zgarniania go z połaci dachowej w kierunku pomostów (zgodnie z jej spadkiem). Stamtąd będzie on odbierany, ładowany na taczki, a następnie odwożony do krawędzi dachu i zrzucany na dół.

Przy czym transport śniegu powinien odbywać się najkrótszą drogą do najbliższej krawędzi. Należy również pamiętać, że zajmujący się tym pracownicy stanowią dodatkowe obciążenie konstrukcji, nieujęte w projekcie. Nie wolno zatem dopuścić do tworzenia się zgromadzeń na dachu i do pracy oddelegować tylko niezbędne osoby [24].

W każdym przypadku odśnieżanie dachu trzeba prowadzić pasami, rozpoczynając od zewnętrznego, a następnie stopniowo posuwać się w głąb, równolegle lub prostopadle do krawędzi. Jeśli nie ma pomostów technicznych, zaleca się zastosowanie przenośnych ochron w postaci paneli dachowych w miejscach szczególnie narażonych na intensywny ruch osób odśnieżających [25].

Wykorzystując do odśnieżania metody dotykowe, należy chronić połać dachową przed uszkodzeniami poprzez:

• stosowanie zaleceń określonych przez producenta, dostawcę lub firmę wykonawczą zewnętrznej powłoki dachu,
• wykorzystywanie do usuwania śniegu szufli z gumowymi obrzeżami,
• nie skuwanie warstw lodu, lecz rozpuszczanie ich przy pomocy środków chemicznych,
• transportowanie śniegu niewielkimi porcjami, o ciężarze do 30 kg,
• stosowanie środków transportu o małych gabarytach (wózki, taczki) i szerokich kołach, bez ostrych krawędzi lub podpórek.

Usuwanie śniegu - metody bezdotykowe

W przypadku dachów płaskich polegają one na usuwaniu śniegu poprzez jego roztapianie (podgrzewanie i środki chemiczne) lub zdmuchiwanie na bieżąco w trakcie opadów. Ogrzewanie przeciwoblodzeniowe można stosować na całej powierzchni lub tylko w strefach brzegowych. Taka forma odśnieżania jest wskazana w przypadku, gdy nie ma tam urządzeń infrastruktury technicznej budynku.

Do podgrzewania wykorzystuje się maty grzejne, które powinny być ułożone na pokryciu (najlepiej nad słupami lub ścianami nośnymi) bądź wbudowane w warstwę pokrycia na etapie jego realizacji lub remontu [17].

Do roztapiania śniegu używa się również środków chemicznych, np. wcześniej wspomnianego antylodu. Takie rozwiązania wymagają oczywiście systemów do odprowadzania wody ze stopionego śniegu, ale w dłuższej perspektywie jest to bardziej opłacalne niż zrzucanie i wywożenie śniegu.

Najbardziej nowatorskie rozwiązanie w odśnieżaniu dachów płaskich stanowi metoda zdmuchiwania, wykorzystująca powietrze, które z dużą prędkością jest wyrzucane z wentylatora na powierzchnię dachu w trakcie opadów śniegu. Energia strumienia powietrza powinna być na tyle duża, aby padający śnieg był porywany lub usuwany. Wykorzystuje się tu wentylatory i rury wydechowe, które, przemieszczając się mechanicznie po szynach wzdłuż powierzchni dachu, oczyszczają obie jego strony lub obracając się, usuwają śnieg wokół obrotnicy. Każde urządzenie wyposażone jest w czujnik śniegu oraz sygnalizację dźwiękową i świetlną, automatycznie uruchamiającą pracę w momencie rozpoczęcia opadu.

Obsługa systemu (urządzeń odśnieżających) sprowadza się do jego załączenia lub wyłączenia oraz okresowej kontroli i konserwacji. Śnieg usuwany jest w sposób bezdotykowy, a więc w żadnym wypadku nie uszkadza powierzchni połaci dachowych. Przykładem takich urządzeń może być System Snow Out [6].

Problemy z odśnieżaniem mogą pojawić się, gdy na dachu umieszczane są czerpnie, wyrzutnie powietrza czy też inne urządzenia technologiczne związane z przeznaczeniem budynku (fot. 3). Wówczas rozsądne wydaje się zastosowanie innych metod bezdotykowych, np. zdmuchiwania, bądź mieszanych.

W każdym przypadku podczas odśnieżania dachów należy przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przede wszystkim poprzez sprawdzenie, czy:

• wszystkie osoby pracujące na dachu mają ważne badania wysokościowe,
• zostały ustalone oraz zabezpieczone obszary składowania śniegu,
• teren wzdłuż ścian, na który będzie zrzucany śnieg, został ogrodzony i oznakowany tablicami ostrzegawczymi,
• zastosowano sprzęt zabezpieczający przed spadnięciem z dachu (uprząż bezpieczeństwa, punkty kotwiczenia, podzespoły kotwiące itp.).

Zaleca się, by odśnieżanie dachu przeprowadzały specjalizujące się w tym zakresie firmy, w przeciwnym razie należy opracować projekt technologii i organizacji zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obciążenie śniegiem dachów płaskich w polskim klimacie – założenia normowe i realia

W zakresie odśnieżania dachów ustawa Prawo budowlane zobowiązuje uczestników procesu budowlanego do prawidłowego zdefiniowania oddziaływania śniegu na obiekt (projektant) i zapewnienia jego bezpiecznego użytkowania (właściciel lub zarządca) [16, 23]. W spełnieniu ww. wymagań pomocny może być monitoring polegający na regularnym wykonywaniu jakościowych i ilościowych pomiarów przeprowadzanych w określonym czasie. Zastosowanie takiego rozwiązania do obserwacji obciążenia śniegiem dachów płaskich może przyczynić się do bezpiecznej eksploatacji obiektów budowlanych w warunkach zimowych.

Śnieg jest zimowym opadem atmosferycznym, który po opadnięciu na ziemię tworzy porowatą pokrywę. W zależności od warunków atmosferycznych, temperatury, wilgotności i ciśnienia powietrza zmieniają się jego cechy fizyczne – od puchu poprzez formy mokre po lód [27].

Biorąc pod uwagę dotychczasowe krajowe doświadczenia (np. katastrofę w hali MTK w Chorzowie [4]) i zmieniające się zimowe warunki atmosferyczne, śnieg może być zagrożeniem dla bezpieczeństwa obiektu budowlanego. Należy pamiętać, że podczas odwilży topi się i po spadku temperatury może zmienić się w lód, który zagraża konstrukcji budynku. Aby temu zapobiec, podczas projektowania obiektu należy uwzględnić wpływ obciążenia śniegowego na konstrukcję, przyjmując określony czas użyteczności inwestycji. W zależności od tego czasu oraz strefy śniegowej, w jakiej znajduje się budynek, określa się maksymalne obciążenie śniegiem, które nie może być przekroczone w tym okresie. Wartości obciążeń dachowych są szczególnie istotne dla konstrukcji dachów płaskich, gdyż mogą na nich zalegać duże ilości śniegu. Dotyczy to głównie obiektów kubaturowych typu supermarkety, hale widowiskowe, centra handlowe, wymagających monitorowania i odśnieżania połaci dachowych. Liczne anomalie pogodowe powodują, że należy zwracać większą uwagę na obciążenie śniegiem, ponieważ – w przypadku budynków wielkopowierzchniowych o dachach płaskich i z lekkimi konstrukcjami – jest ono zasadniczym parametrem i może powodować zagrożenie dla ludzi (nawisy śnieżne i zsuwanie się śniegu) oraz stabilności konstrukcji. Przyjmuje się, że warstwa śniegu powyżej 20 cm może już stanowić zagrożenie.

Obciążenie śniegiem określają normy, m.in. PN-EN 1991-3:2005 „Eurokod 1: Oddziaływania na konstrukcje. Część 1–3: Oddziaływania ogólne. Obciążenie śniegiem” [14, 27]. Jest ono obciążeniem zmiennym w całości i krótkotrwałym [13], a jego specyfika polega na nieprzewidywalności.

Unormowania prawne są wciąż aktualizowane, np. wydłużono normowy okres powrotu oddziaływania z 5 do 50 lat, co oznacza, że odchyłka od wartości normowej nie powinna zostać przekroczona przez kolejne 50 lat od momentu zaprojektowania [21].

Obiekty budowlane wykonane przed 2006 rokiem według PN-80/B-02010 zaprojektowano na mniejsze wartości obciążenia obliczeniowego śniegu oraz na okres powrotu wynoszący 5 lat, co oznacza, że statystycznie raz na 5 lat przyjęte wówczas obciążenie śniegiem może zostać przekroczone. W takim przypadku wymaga się prowadzenia monitoringu obciążenia śniegiem podczas eksploatacji. Pomiar ciężaru zalegającego na dachu śniegu pozwala na ocenę, czy jego ilość stanowi niebezpieczeństwo dla obiektu. W tab. 1. podano średni ciężar śniegu w zależności od jego stanu.

Lokalizacja obiektu, strefa obciążenia i normowy współczynnik obciążenia pozwalają wyliczyć dopuszczalną grubość pokrywy śnieżnej i porównać ją z zalegającą grubością warstwy śniegu na analizowanym obiekcie. Należy przy tym pamiętać, że obciążenia te dla obszaru Polski przyjmuje się na podstawie pomiarów wykonywanych w wybranych stacjach meteorologicznych. Jest to zatem tylko pewna próba statystyczna i może się różnić od miejsca na badanym dachu. Nie można również przewidzieć, kiedy i czy nastąpi przekroczenie tego obciążenia i czy dojdzie do zagrożenia bezpieczeństwa konstrukcji obiektu [1, 19, 26]. Obowiązek ten wynika z uregulowań prawa budowlanego, które zobowiązuje właściciela lub zarządcę obiektu do zapewnienia bezpiecznego użytkowania, a także – w razie wystąpienia czynników zewnętrznych, w tym opadów atmosferycznych – do eliminowania zdarzeń mogących powodować zagrożenie zdrowia lub życia oraz mienia bądź środowiska [22].

Wymagania dotyczące zarządców obiektów w zakresie odśnieżania dachów

Właściciele, zarządcy i administratorzy budynku są zobowiązani prawem (ustawa Prawo budowlane) do wykonywania przeglądów okresowych [10], również w zakresie odśnieżania dachów. Szczegółowe informacje zawarte na mapach obciążenia śniegiem, w projektach i instrukcjach odśnieżania dachu pozwolą na opracowanie systemu monitoringu oraz zaprojektowanie konstrukcji, które w razie potrzeby ułatwią usuwanie śniegu [7].

Zgodnie z przepisami Prawa budowlanego właściciel lub zarządca obiektu budowlanego jest obowiązany:

• użytkować obiekt zgodnie z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać go w należytym stanie technicznym, który nie dopuszcza do nadmiernego pogorszenia właściwości użytkowych i sprawności technicznej budynku, w szczególności w zakresie związanym z wymaganiami podstawowymi, do których zalicza się m.in. bezpieczeństwo konstrukcji, pożarowe oraz użytkowania;
• zapewnić, dochowując należytej staranności, bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych wpływających na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury (takich jak wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne itp.), w wyniku których następuje: uszkodzenie obiektu budowlanego, bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska;
• poddawać obiekt budowlany kontrolom rocznym i pięcioletnim, a także dodatkowym, jeżeli powinien on spełniać specjalne kryteria.

Obowiązek dokonywania dodatkowych kontroli wprowadzono w wyniku ostatniej nowelizacji Prawa budowlanego. Ich zakres jest taki sam jak rocznych, ale należy je przeprowadzać co najmniej dwa razy w roku, w terminie do 31 maja oraz do 30 listopada, w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m² oraz innych obiektów budowlanych (które nie są budynkami) o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m².

Osoba dokonująca kontroli obiektów na zlecenie ich właściciela lub zarządcy jest obowiązana bezzwłocznie pisemnie zawiadomić o jej przeprowadzeniu właściwy organ nadzoru budowlanego. Jeżeli okaże się, że bezpieczeństwo jest zagrożone, wówczas kontrolujący obowiązany jest przesłać kopię protokołu zamiast zawiadomienia o dokonanej kontroli. Stwierdzone nieprawidłowości właściciel lub zarządca musi bezzwłocznie usunąć. Organ nadzoru budowlanego po otrzymaniu kopii protokołu przeprowadza kontrolę obiektu budowlanego w celu potwierdzenia usunięcia znalezionych uszkodzeń oraz uzupełnienia braków i w razie konieczności stosuje sankcje przewidziane w przepisach karnych.

Przeczytaj również:

• Zarządca nieruchomości. Jakie są prawa i obowiązki zarządcy nieruchomości?
• Izolacja dachu płaskiego hali przemysłowej - czym ocieplić dach hali produkcyjnej?

W okresie zimowym regułą powinno być stałe monitorowanie pokrywy śnieżnej na dachach [11], szczególnie w miejscach zacienionych i osłoniętych od wiatru, gdzie mogą się pojawiać grube warstwy śniegu, tzw. worki śnieżne. Długie okresy mroźnej pogody sprzyjają gromadzeniu się śniegu – nie zachodzi wówczas proces topnienia, a tym samym ciężar pokrywy śnieżnej rośnie i wymaga odśnieżania.

Okresy krótkotrwałych odwilży, gdy dochodzi jedynie do częściowego stopnienia śniegu, również są bardzo groźne na skutek częstego zatykania „korkami lodowymi” systemu odwodnienia dachu. Podczas usuwania śniegu z dachu budynku należy zwrócić szczególną uwagę na:

• rodzaj pokrycia dachu (papa, blacha, folie PVC, lekkie płyty dachowe warstwowe itp.),
• rozwiązania konstrukcji nośnej dachu,
• właściwą kolejność odśnieżania, zapobiegającą miejscowemu przeciążeniu konstrukcji dachu wskutek przemieszczenia śniegu z rejonu kalenicy w kierunku okapu dachu.

Podsumowanie

Ze względu na bezpieczeństwo użytkowania obiektów budowlanych każdy właściciel lub zarządca powinien prowadzić monitoring obciążenia śniegiem. Szczególnie należy zwrócić uwagę na obiekty projektowane przed 2006 rokiem ze względu na narażenie ich na niebezpieczeństwo przekroczenia maksymalnej wartości. Podczas długotrwałych opadów dach musi być monitorowany i w razie przekroczenia dopuszczalnej grubości pokrywy śnieżnej należy go odśnieżać. Zaleca się, aby zarządca lub właściciel posiadał projekt odśnieżania dachu, uwzględniający specyfikę obiektu i różnorodność wartości obciążenia śniegiem w zależności od położenia w obszarze dachu.

Literatura

1. Ł. Bednarski, „Obciążenie śniegiem dachów budowlanych”, „Dachy Płaskie” 2011, nr 1.

2. Ł. Bednarski, R. Sienko, „Obciążenia śniegiem obiektów budowlanych”, „Inżynier Budownictwa” 2011, nr 11.

3. A. Biegus, „Lekka obudowa ścian i dachów hal. Cz. II: Płyty warstwowe”, „Nowoczesne Hale” 2012, nr 2.

4. A. Biegus, K. Rykaluk, „Katastrofa Hali Międzynarodowych Targów Katowickich w Chorzowie”, „Inżynieria i Budownictwo” 2006, nr 4.

5. A. Biegus, Seminarium „Obciążenie śniegiem i oddziaływanie wiatru według PN-EN 1991”, Materiały szkoleniowe, Poznań 2010.

6. „Nowatorski system odśnieżania dachów”, materiały firmy Klimawent SA, „Dachy Płaskie” 2011, nr 4.

7. J. Obolewicz, „Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia w budownictwie”, Warszawa 2014.

8. J. Obolewicz, „Bezpieczeństwo pracy w budownictwie”, Warszawa 2012.

9. J. Obolewicz, „Odśnieżanie dachów. Bezpieczeństwo dzięki profilaktyce czy ponoszeniu konsekwencji wypadków?”, „Praca i Zdrowie” 2011, nr 10.

10. J. Obolewicz, „Utrzymanie obiektów budowlanych zimą”, „Praca i Zdrowie” 2014, nr 1–2.

11. J. Obolewicz, „Zima na budowie”, „Praca i Zdrowie” 2013, nr 11.

12. PN-80/B-02010 „Obciążenia w obliczeniach statycznych – Obciążenie śniegiem”.

13. PN-82/B-02000 „Obciążenie budowli. Zasady ustalania wartości”.

14. PN-EN 1991-3:2005 „Eurokod 1: Oddziaływania na konstrukcje. Część 1–3: Oddziaływania ogólne. Obciążenie śniegiem”.

15. A. Rawska-Skotniczny, „Obciążenia budynków i konstrukcji budowlanych według Eurokodów”, Warszawa 2019.

16. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.

17. W. Ryżyński, „Monitorowanie obciążenia śniegiem i sposoby jego usuwania z dachów płaskich”, „Dachy Płaskie” 2014, nr 1.

18. W. Ryżyński, „Sposoby monitorowania obciążenia śniegiem i sposoby jego usuwania”, „Dachy Płaskie” 2010, nr 4.

19. A. Sobolewski, J. Żurański, „Modele obciążenia śniegiem dachów”, „Prace Instytutu Techniki Budowlanej” 2010, nr 2.

20. A. Sobolewski, J. Żurański, „Obciążenie śniegiem w Polsce”, Warszawa 2009.

21. A. Szymczak-Graczyk, „Obciążenie śniegiem a bezpieczeństwo użytkowania obiektów budowlanych”, „Aparatura Badawcza i Dydaktyczna” 2012, nr 4.

22. Ustawa z dn. 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane.

23. Ustawa z dn. 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.

24. A. Wilk, „Do odśnieżania potrzebny jest projekt”, „Nowoczesne Hale” 2012, nr 2.

25. M. Wilk, „Projekt do odśnieżania dachu podstawą do Instrukcji Odśnieżania dachu”, www.Dafa.com.pl.

26. J. Żurański, A. Sobolewski, „Obciążenie śniegiem w Polsce”, ITB, Warszawa 2009.

27. J. Żurański, A. Sobolewski, „Obciążenie śniegiem w Polsce w projektowaniu i diagnostyce konstrukcji”, Warszawa 2016.