Szkolenia BHP w halach przemysłowych – realne narzędzie zapobiegania wypadkom

Praca w sektorze przemysłowym a potrzeba działań prewencyjnych

W I kwartale 2025 roku zatrudnienie w sektorze przemysłowym wynosiło ponad 5 mln 100 tys. osób [1]. Udział tej grupy osób w ogólnej strukturze zatrudnienia w ostatnich latach spada, jednakże w dalszym ciągu jest to bardzo wyraźny odsetek ogółu pracujących i jeżeli weźmiemy pod uwagę także charakterystykę samej pracy (w tym m.in. złożoność procesów, ograniczenia czasowe, maksymalizacja wydajności) oraz warunki, w których jest ona realizowana to należałoby potraktować ją z jeszcze większym zainteresowaniem jeżeli chodzi o wszelkie możliwości oddziaływania na bezpieczeństwo pracowników.

System ochrony pracy – fundamenty i kluczowe elementy

Podstawową ideą systemu ochrony pracy jest zapobieganie powstaniu zagrożeń oraz zdarzeń niepożądanych poprzez właściwe planowanie, organizację i realizację zadań roboczych. Fundamentem dla tych trzech etapów są przepisy prawa, stałe doskonalenie na poziomie rozwiązań technicznych, jeśli chodzi o wyposażenie robocze, środki ochronne, stosowane materiały itp., a także prawidłowe zarządzanie bezpieczeństwem na etapie wykonawczym czyli w odniesieniu do zachowania pracowników.

Statystyki wypadkowości w przemyśle – skala problemu

W ciągu ostatnich lat w Polsce odnotowuje się ok 67-68 tysięcy wypadków przy pracy rocznie. Wskaźnik wypadkowości dla produkcji przemysłowej za rok 2024 wyniósł 7,56 i był to trzeci najwyższy wynik wśród wszystkich branż działalności według sekcji PKD [2]. Jeżeli dodamy do tego fakt, iż od wielu lat główną przyczyną wypadków przy pracy jest nieprawidłowe zachowanie się pracownika (42,3% przyczyn w 2024 r.) to niezbędne okazuje się poszukiwanie narzędzi, które będą w stanie skutecznie wpłynąć zarówno na osoby odpowiedzialne za organizację warunków pracy, jak również tych którzy tą pracę wykonują.

• Polecamy: Odzież ostrzegawcza. Jak poprawić widoczność w miejscu pracy i bezpieczeństwo pracowników?

Szkolenia BHP – znane, ale niedoceniane narzędzie

Jednym z narzędzi już posiadanych przez pracodawcę, które mogłoby przyczynić się do zmiany tego stanu rzeczy są szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Tematyka powszechnie znana, co do obowiązku ich realizacji oraz podstawowych zasad formalnych, jednak w dalszym ciągu niedoceniana jako element skutecznego zarządzania bezpieczeństwem pracy na poziomie wewnętrznym.

Wymogi prawne dotyczące szkoleń BHP

Obowiązek prowadzenia szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy regulowany jest podstawowo poprzez art. 2373 Ustawy Kodeks Pracy (tj. Dz. U. 2025, poz. 277), który wskazuje iż nie wolno dopuścić pracownika do wykonywania pracy bez dostatecznej znajomości przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także iż pracodawca jest obowiązany do zapewnienia szkolenia pracowników zarówno przed dopuszczeniem go do pracy, jak również w toku zatrudnienia.

Szczegółowe zasady organizacji oraz prowadzenia szkoleń wraz z określeniem ramowych programów dla poszczególnych grup stanowisk pracy zostały natomiast zawarte w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 2004, nr 180, poz. 1860). Pracodawca jest zobowiązany do prowadzenia szkoleń wstępnych dla wszystkich nowo zatrudnionych pracowników (obejmujących instruktaż ogólny oraz instruktaż stanowiskowy), a także szkoleń okresowych w toku zatrudnienia (z częstotliwością określoną dla każdej grupy stanowisk pracy).

Pracownik, zgodnie z art. 211 pkt 1 Kodeksu pracy, ma obowiązek znać i przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, uczestniczyć w szkoleniach i instruktażach z tego zakresu, a także poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym.

•  Polecamy: Wyładowania elektrostatyczne (ESD) w hali przemysłowej. Przyczyny występowania zagrożeń i sposoby ich zapobiegania

Znaczenie dopasowania treści szkoleń do specyfiki zakładu

Zarówno szkolenia wstępne, jak i okresowe powinny być realizowane na podstawie programu opracowanego przez pracodawcę. Dostosowanie treści programu do faktycznego sposobu działania zakładu, jego organizacji, charakterystyki możliwych do występowania zagrożeń czy dostępnych rozwiązań profilaktycznych jest podstawowym elementem, który ma zapewnić skuteczność całego procesu.

Świadomość bezpieczeństwa każdego pracownika, stanowiąca krok w stronę realnego ukształtowania się kultury bezpieczeństwa w danej organizacji, musi być oparta na zdolności oceny i umiejętności reagowania na rzeczywiste warunki, w których wykonywane są zadania. Tylko poprzez odniesienie do adekwatnych dla danego stanowiska pracy przykładów zdarzeń czy istniejących w danym otoczeniu zasad i wymagań jesteśmy w stanie zbudować wewnętrzną potrzebę korzystania z rozwiązań jakie niesie za sobą system ochrony pracy i zapewnić ich faktyczne stosowanie przez pracowników.

Szkolenie wstępne i okresowe – wpływ na bezpieczeństwo i efektywność

Prawidłowo przygotowane, a następnie właściwie przeprowadzone szkolenie (m.in. z zachowaniem wymaganego czasu trwania), czy to wstępne czy okresowe, stanowi istotny element wpływu na profilaktykę wypadkową, jak również właściwą organizację i efektywność pracy.

Szkolenie wstępne, poprzez instruktaż ogólny i stanowiskowy, ma zapewnić pracownikowi znajomość podstawowych zasad bezpieczeństwa obowiązujących na terenie zakładu, umiejętność wykonywania pracy na stanowisku, korzystania z otoczenia i jego funkcji, jak również właściwego komunikowania się z pracodawcą, przełożonym oraz współpracownikami w kwestiach dotyczących ochrony zdrowia i życia. Prawidłowe przygotowanie nowej osoby do wykonywania zadań wydatnie wpływa na efektywność i koszt procesu pracy – poprzez właściwe wdrożenie i nadzór przełożonego na początkowym etapie zapobiegamy bowiem powstawaniu niepotrzebnych błędów i pomyłek (ponieważ np. ktoś nie wiedział jak skorzystać z urządzenia, gdzie znaleźć materiały itp.), a dzięki otwartej komunikacji z osobą kierującą ograniczamy chęć pracownika do podejmowania przypadkowych, samowolnych działań na stanowisku pracy, budując jednocześnie pole do bezpośredniego kontaktu i reakcji w sytuacji zaistnienia zagrożenia.

Szkolenie okresowe z kolei jest działaniem uzupełniającym wiedzę, potwierdzającym znajomość przez pracowników obowiązujących reguł stanowiskowych (mamy tutaj m.in. możliwość ponownego zapoznania z dokumentacją zakładową), a także narzędziem do przeciwdziałania zachowaniom rutynowym i nawykom, które niejednokrotnie cechują się błędami, na które pracownik przestaje zwracać uwagę wraz z nabieraniem doświadczenia i brakiem bezpośrednich zdarzeń z jego udziałem.

• Polecamy: Upały w pracy? Jak dobrać letnią odzież roboczą, która chroni i zapewnia komfort termiczny?

Przemysłowe środowisko pracy – zagrożenia, które trzeba znać

Przede wszystkim jednak proces szkoleniowy ma wskazać jak istotną rolę stanowią w danej organizacji względy bezpieczeństwa. Sektor przemysłowy i wykonywanie pracy na terenie hal produkcyjnych czy hal magazynowych i logistycznych należy postrzegać jako środowisko z dużą ilością możliwych do wystąpienia sytuacji wypadkowych. Ryzyko związane z komunikacją wewnętrzną tj. uderzenia, potrącenia, upadki, obecność i kontakt z ciężkimi maszynami czy urządzeniami pozostającymi w ruchu (urazy mechaniczne, pochwycenia przez elementy), praca z użyciem narzędzi, elektronarzędzi czy materiałów niebezpiecznych jak również wykonywanie specyficznych procesów nierzadko w trudno dostępnych lub szczególnych miejscach (m.in. prace na wysokości, prace gorące, prace w przestrzeniach zamkniętych).

To tylko wybrane obszary, co do których w ramach szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mamy możliwość zakomunikowania pracownikom prawidłowego standardu działania, przedstawienia lub przypomnienia potencjalnych błędów wykonawczych oraz ich konsekwencji, a także uświadomienia jak ważną rolę pełni wzajemna komunikacja dotycząca zagrożeń i w jakim zakresie, zarówno przez pracodawców, osoby kierujące pracownikami, jak i samych pracowników, ponoszona jest odpowiedzialność.

Zapewnienie wymaganego czasu trwania szkolenia, zadbanie o jego formę i warunki odbywania, a także faktyczne uczestnictwo wszystkich pracowników, niezależnie od zajmowanego stanowiska (z uwzględnieniem najwyższego kierownictwa), stanowi natomiast potwierdzenie, że dbałość o poziom bezpieczeństwa pracy nie jest tylko wymogiem formalnym ale świadomie realizowanym kierunkiem działania zakładu.

Szkolenia specjalistyczne – krok dalej w edukacji pracowników

Poprawie konkretnych umiejętności lub zdobyciu określonej wiedzy w danym zakresie tematycznym powinny również służyć inne formaty szkoleniowe, poza tymi o których wspominają przepisy Kodeksu Pracy.

Z uwagi na dynamiczne zmiany dotyczące technologii pracy, stosowanego wyposażenia oraz możliwych sposobów jej organizacji coraz większą popularnością wśród zakładów pracy cieszą się szkolenia specjalistyczne czyli dedykowane do zapoznania się z konkretnym zagadnieniem. Z uwagi na specyfikę pracy w halach przemysłowych zakres możliwych do zaproponowania tematów w ramach takiego działania jest bardzo szeroki. Prace na wysokości, dobór i stosowanie środków ochrony indywidualnej, ergonomia stanowisk pracy, bezpieczeństwo maszyn, użytkowanie preparatów niebezpiecznych, identyfikacja i pomiary czynników szkodliwych oraz wiele wiele innych.

Na rynku można obecnie bez większych problemów znaleźć zarówno oferty gotowych szkoleń specjalistycznych, jak również podmioty oferujące możliwość przygotowania szkolenia dedykowanego dla danego zakładu, z uwzględnieniem jego specyfiki, a także dostosowaniem zakresu tematycznego.

Wewnętrzne a zewnętrzne formy szkoleń – efektywność i jakość

Fakt, iż szkolenia specjalistyczne nie są regulowane prawnie i w przeważającym zakresie ich realizacja nie stanowi wymogu związanego z możliwością wykonywania pracy na danym stanowisku sprawia, iż działania te nie są jeszcze na tyle powszechnym rozwiązaniem, aby za ich pomocą można było realnie wpływać na bezpieczeństwo pracy w większej skali. Ma to związek przede wszystkim z brakiem ustalonej regularności korzystania z takich ofert, jak również z możliwościami finansowymi zakładów pracy oraz ogólnym postrzeganiem takiej usługi, w myśl skojarzenia, że jeśli coś nie jest wymagane to nie jest ważne i potrzebne. 

Skoro bowiem obowiązkowe dla pracodawcy zadania związane ze szkoleniami są realizowane pod nadzorem pracowników służby BHP (w większości przypadków), a jednocześnie zakładowi inspektorzy lub specjaliści mają stanowić formę wsparcia i doradztwa w zakresie bezpieczeństwa pracy to wydaje się często, iż format ten może być także realizowany w sposób wewnętrzny. Jest to oczywiście możliwe i warte podjęcia działań, niemniej należy pamiętać o konieczności właściwego przygotowania merytorycznego do prowadzenia takich form szkoleniowych (nie każdy bowiem inspektor czy specjalista ds. BHP specjalizuje się w danym zakresie tematycznym), a także nadaniu odpowiedniego znaczenia takiemu działaniu i potraktowaniu go nie jako zadanie realizowane "na siłę bo tak trzeba i dobrze to wygląda" ale z realnym wsparciem i uznaniem pracodawcy.

Nierzadko w sytuacji korzystania z usługi zewnętrznej ta kwestia kształtuje się niejako naturalnie ponieważ skoro już ponoszony jest koszt organizacji takiego zadania to należy z niego skorzystać w maksymalnie efektywny sposób. Sektor usług szkoleniowych oraz doradztwa tematycznego stale się rozwija i z perspektywy zakładów przemysłowy powinien być podstawowym obszarem komplementarnym do standardowych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jeżeli dany podmiot chce skutecznie oddziaływać na bezpieczeństwo swoich pracowników.

Szkolenia jako inwestycja – rachunek kosztów i korzyści

Funkcjonowanie zakładów w sektorze przemysłowym oraz w innych dziedzinach gospodarki, wiąże się nie tylko z oczekiwaniami co do poziomu jakości, wydajności i nowoczesności, ale również postrzegane jest przez pryzmat finansowy i efektywność kosztową. Bezpieczeństwo i higiena pracy to komponent, który wydaje się kosztowny ponieważ związany jest z dużą ilością wydatków bezpośrednich, niekiedy bardzo regularnych i koniecznych tu i teraz (np. wykonywanie napraw urządzeń, zakupy wyposażenia czy środków ochronnych, zapewnianie posiłków lub napojów itp.).

Realizacja szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, jak również szkoleń specjalistycznych także należy do zauważalnej pozycji w każdym budżecie zakładowym. Kwoty od kilkuset do nawet kilkunastu tysięcy złotych związane z realizacją takich działań są możliwe do zaobserwowania, jednakże aby ocenić czy jest to poziom właściwy i zasadny należy pamiętać o przełożeniu tych wartości na to ewentualne konsekwencje finansowe związane z występowaniem wypadków, awarii czy katastrof.  

Średni koszt jednego wypadku przy pracy, powodującego absencję na poziomie 14-31 dni, dla przedsiębiorstwa to ok. 17 tys. PLN. W sytuacji wystąpienia niezdolności do pracy trwającej do 3 miesięcy poziom ten może wzrosnąć dwukrotnie, natomiast jeżeli mamy do czynienia z konsekwencjami w postaci urazów ciężkich lub śmierci poszkodowanego to obciążenie finansowe zakładu należy już liczyć w setkach tysięcy złotych [3].

Nie można tutaj oczywiście zapomnieć o ogólnych kosztach takich zdarzeń ponoszonych przez społeczeństwo czyli każdego z nas – przeciętny społeczny koszt jednego wypadku przy pracy wynosi nieco ponad 30 tys. PLN (w przypadku absencji do 31 dni jest to koszt ok 9 tys. PLN, natomiast przy wypadku ze skutkiem śmiertelnym może to być nawet ponad 500 tys. PLN) [4].

Przyjmując takie poziomy odniesienia należy bezwzględnie dojść do wniosku, iż inwestycja w prawidłowo przygotowane i zrealizowane szkolenie, oddziaływujące bezpośrednio i jednocześnie na dużą społeczność zakładu, jest jedną z najlepszych możliwości wydatkowania środków finansowych. Bezpiecznie wykonywana praca, wiedza, umiejętności i świadomość pracowników to zysk, który każdy podmiot jest w stanie wypracować i realnie z niego korzystać. Wystarczy jedynie w sposób świadomy i otwarty korzystać z narzędzi i możliwości, które są już wokół obecne.

Edukacja jako droga do zmiany postaw i budowania kultury bezpieczeństwa

Podstawowym celem realizacji szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest dopuszczenie osoby do wykonywania zadań roboczych. Niestety aspekt formalny nierzadko wypiera faktyczny powód, dla którego szkolenia powinny być prowadzone regularnie i z zachowaniem odpowiednich zasad, co do jakości merytorycznej czy formy ich organizacji, a więc uzupełnienie i potwierdzenie posiadania przez pracownika wiedzy oraz umiejętności na poziomie właściwym dla prawidłowego oraz bezpiecznego zachowania się w trakcie wykonywania pracy.

Tylko poprzez regularne przypominanie obowiązujących standardów bezpieczeństwa czy reguł stanowiskowych jesteśmy w stanie wpłynąć na zachowanie się osób zatrudnionych oraz ich indywidualne postrzeganie otoczenia. Zmiana nawyków oraz przekonanie, iż skuteczna ochrona pracy to zarządzanie najbliższym środowiskiem pracy oraz bieżące kontrolowanie sytuacji mających potencjał do rozwoju zdarzeń niepożądanych jest zadaniem wymagającym czasu, niemniej poprzez realizację zadań szkoleniowych zakład ma przestrzeń i możliwość aby ten czas wykorzystać w sposób maksymalnie skuteczny.

Źródła:

1. Na podstawie danych GUS,
2. Wypadki przy pracy w 2024r., dane wstępne GUS,
3. J. Rzepecki, raport z realizacji zadania realizowanego w ramach Programu Wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i Warunków Pracy”, etap II, Część A,
4. Internet, Politechnika Łódzka, dr inż. Katarzyna Boczkowska.

• Przejdź do galerii: Największe hale przemysłowe powstające w Polsce. Zobacz wizualizacje

Źródło: Dlaczego szkolenia BHP są kluczowe dla bezpieczeństwa w halach przemysłowych?