Oświetlenie hali magazynowej. Jak zapewnić bezpieczeństwo pracy wózków widłowych?

Operatorzy wózków widłowych muszą zachować szczególną ostrożność, aby podczas pracy nie spowodować kolizji, której następstwem może być uszkodzenie przewożonego ładunku, elementów konstrukcyjnych hali lub samego wózka, a w skrajnych przypadkach utrata zdrowia lub życia innych pracowników. Zaprojektowanie właściwego oświetlenia hali magazynowej, dostosowanego do panujących w niej warunków, jest kluczowe dla zapewnienia odpowiedniej widoczności otoczenia przez operatora i bezpieczeństwa pracy.

Spis treści

1. Przepisy i normy określające oświetlenie w halach magazynowych
2. Istotne parametry oświetleniowe dla widoczności operatora wózka
3. Wymagane przez normy parametry świetlne zapewniające bezpieczeństwo pracy
4. Typowe problemy w oświetleniu magazynów
5. Oświetlenie dopasowane do konkretnego obiektu
6. Oświetlenie energooszczędne
7. Podsumowanie

Zapewnienie odpowiedniej widoczności otoczenia operatorowi wózka widłowego jest niezwykle istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa podczas transportu towarów w magazynie. Jak wynika bowiem z danych Głównego Urzędu Statystycznego, m.in. w 2022 roku doszło do 5631 wypadków przy pracy w obszarze intralogistyki, w tym do 28 ciężkich i 19 śmiertelnych.

Dane GUS-u nie są niestety aż tak szczegółowe, żeby stwierdzić, w jakim odsetku tych zdarzeń brały udział wózki widłowe lub inne tego typu pojazdy transportu wewnętrznego, ale wiadomo, że ponad 20% wszystkich poszkodowanych w wypadkach przy pracy zostało uderzonych przez obiekt w ruchu, a 6% kierowało lub poruszało się środkami transportu bądź obsługiwało ruchome maszyny i inne urządzenia. Nie wiadomo również, w jakim stopniu do wypadku przyczyniło się nieodpowiednie oświetlenie obiektu, choć za prawie 10% wszystkich tego typu zdarzeń przy pracy odpowiadała niewłaściwa organizacja pracy lub stanowiska pracy.

Niewątpliwie brak odpowiedniej widoczności może być jedną z głównych przesłanek wystąpienia niebezpiecznej sytuacji w magazynie. Dlatego tak ważne jest właściwe zaplanowanie oświetlenia w hali magazynowej, ze szczególnym uwzględnieniem najbardziej newralgicznych miejsc, w których poruszają się wózki widłowe i może dojść do kontaktu z pieszym pracownikiem.

Przepisy i normy określające oświetlenie w halach magazynowych

Zapewnienie właściwego oświetlenia o odpowiednio dobranych parametrach technicznych jest obowiązkiem każdego pracodawcy. Wynika to wprost z norm i aktualnych przepisów prawnych. Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (art. 207 § 2).

Z kolei w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy znajdziemy cały rozdział poświęcony oświetleniu w pomieszczeniach pracy. Z przepisów tego rozporządzenia wynika m.in., że oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i spełniać wymagania określone w Polskiej Normie. Ponadto niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami (§ 26).

Także Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, określa ogólne wytyczne dotyczące oświetlenia w budynkach. Według tego aktu prawnego pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi oraz do ruchu ogólnego (komunikacji) powinny mieć zapewnione oświetlenie światłem sztucznym odpowiednio do potrzeb użytkowych (§ 59 ust. 1). Również i to rozporządzenie powołuje się na Polskie Normy (§ 180).

Ogólne wymagania dotyczące oświetlenia znajdują się w normie PN-EN 12665:2008 „Światło i oświetlenie. Podstawowe terminy oraz kryteria określania wymagań dotyczących oświetlenia”. Zawiera ona podstawowe terminy i definicje używane we wszystkich zastosowaniach oświetleniowych, a także określa ramy specyfikacji wymagań oświetleniowych.

Szczegółowe wymogi związane z oświetleniem pomieszczeń i stanowisk pracy znajdujących się wewnątrz obiektów wskazano w normie PN-EN 12464-1:2012 „Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach”. Określa ona wymagania dotyczące rozwiązań oświetleniowych dla większości miejsc pracy we wnętrzach i związanych z nimi obszarów pod względem ilości i jakości oświetlenia. Ponadto podaje zalecenia co do dobrej praktyki oświetleniowej. Według tej normy oświetlenie może być wytworzone przez światło dzienne, oświetlenie sztuczne lub kombinacje obu rodzajów.

Przeczytaj również:

• Oświetlenie przemysłowe typu HCL. Jak oświetlenie przemysłowe dostosować do potrzeb pracowników?
• Oświetlenie awaryjne. Rodzaje, użytkowanie i przeglądy instalacji oświetlenia awaryjnego

Wymagane przez normy parametry świetlne zapewniające bezpieczeństwo pracy

Konkretne rodzaje opraw oświetleniowych w magazynie i ich parametry techniczne należy dobrać z uwzględnieniem przede wszystkim rodzaju magazynu i rozmieszczenia regałów oraz innych elementów konstrukcyjnych. Nieco inne będą bowiem wymagania co do hal magazynowych o stosunkowo niewielkiej wysokości (do 4–5 m), a inne do magazynów wysokiego składowania, których wysokość nierzadko przekracza 8 m. Podobnie inne oświetlenie zostanie użyte do hal przestronnych, w których okna lub świetliki zapewniają dodatkowe źródło światła naturalnego, a inne w magazynach, w których wysokie regały całkowicie odcinają dopływ światła dziennego do niektórych stref.

Według wspomnianej normy PN-EN 12464-1 średnie natężenie oświetlenia w strefach komunikacyjnych w magazynie (mierzone na poziomie posadzki) nie może być mniejsze niż 100 lx. Jeśli jednak po tych alejkach poruszają się wózki widłowe lub inne pojazdy, wówczas minimalna wartość natężenia oświetlenia powinna wynosić już 150 lx. Taka sama wartość jest również wymagana na rampach, w zatokach ładunkowych, a także na przejściach z obsługą czy stanowiskach kontrolnych, ale już w strefach pakowania i wysyłania rekomendowane jest natężenie o wartości 300 lx. W strefach wejścia do hali i wyjścia z niej oświetlenie musi tworzyć tzw. strefę przejściową, żeby uniknąć oślepienia operatora wózka widłowego na skutek zbyt dużej różnicy natężenia oświetlenia między wnętrzem hali a terenem na zewnątrz.

Projektant oświetlenia może zwiększyć o co najmniej jeden stopień wartość natężenia oświetlenia, gdy zdolność widzenia jest gorsza od normalnej, przedmioty mają wyjątkowo małe rozmiary lub małą wartość kontrastu, ewentualne błędy mogą być bardzo kosztowne albo czynności wykonywane są przez dłuższy czas. Jednocześnie możliwe jest zmniejszenie wymaganego natężenia światła o jeden stopień, jeśli przedmioty są dużych rozmiarów lub o wysokim kontraście albo czynności są wykonywane w bardzo krótkim czasie.

Żeby uniknąć oślepienia kierowcy wózka widłowego, ale również pieszego, współczynnik olśnienia nie może przekraczać 28. Przy czym jednocześnie zaleca się stosowanie odpowiednich środków ochrony przez olśnieniem. To przede wszystkim zastosowanie specjalnej konstrukcji opraw świetlnych czy żaluzji i rolet, ale również właściwe zaplanowanie rozkładu opraw w magazynie, zwiększanie ich powierzchni, unikanie połyskujących powierzchni, od których mogłoby odbijać się światło (preferowane matowe), oraz malowanie ścian i sufitów na jasne kolory.

Równomierność natężenia oświetlenia w hali nie może być mniejsza niż 0,4, natomiast współczynnik oddawania barw powinien wynosić co najmniej 40. Norma zaleca także zapobieganie migotaniu i efektowi stroboskopowemu, np. przez użycie zasilania żarówek prądem stałym lub zasilania żarowych bądź wyładowczych źródeł światła napięciem o wysokiej częstotliwości (ok. 30 kHz).

Typowe problemy w oświetleniu magazynów

Powyższe normy podają tylko ogólne wytyczne co do wymagań oświetleniowych w obiektach, takich jak magazyny. Często jednak specyficzne uwarunkowania mogą powodować, że nawet przy spełnieniu wszystkich tych wymagań oświetlenie nie będzie wystarczające albo pojawią się inne problemy utrudniające pracę operatora wózka widłowego.

W przypadku wysokich hal i regałów wysokiego składowania oświetlenie samej alejki (np. belkami świetlówkowymi) może być wprawdzie jeszcze odpowiednie, ale często jest już niewystarczające, żeby właściwie doświetlić półki regałów. Może to utrudniać odczyt etykiet na towarach, zmniejszyć wydajność pracowników i zwiększyć liczbę popełnianych błędów. W takich sytuacjach koniecznością bywa zagwarantowanie dodatkowego źródła światła.

Ponadto w magazynach wysokiego składowania częstą przypadłością jest oślepianie operatorów wózków widłowych podczas układania/odbierania towaru z górnych półek. W przypadku tzw. olśnienia przykrego, a zwłaszcza olśnienia oślepiającego, może dojść do chwilowego zaburzenia widzenia. Operator musi wówczas odczekać nawet dłuższą chwilę, zanim będzie w stanie wykonywać dalszą pracę.

Wadliwie zaprojektowane oświetlenie, które jest przyczyną częstego olśnienia, wydłuża czas wykonania czynności załadunkowej, a jednocześnie zwiększa odczucie zmęczenia oczu i powoduje rozdrażnienie.

Zamontowanie opraw oświetleniowych bezpośrednio nad regałami sprawia, że główny strumień światła pada na półki, a nie na alejkę, po której poruszają się wózki widłowe. Ponadto regały są przyczyną powstawania dodatkowo utrudniających widoczność cieni na posadzce. W przypadku wysokich regałów często nie ma wówczas fizycznej możliwości obniżenia opraw oświetleniowych, a nawet jeśli taka istnieje, to zmiana powoduje wydłużenie cieni na podłodze.

Źle dobrana konstrukcja opraw oświetleniowych, zwłaszcza zastosowanie modeli podwieszanych, może skutecznie utrudniać układanie ładunku na najwyższych półkach, przyczyniając się finalnie do uszkodzenia lamp.

Oprawy oświetleniowe (inne niż ledowe) mogą powodować wzrost temperatury w najbliższym otoczeniu, co niekiedy niekorzystnie wpływa na znajdujące się w niedalekiej odległości towary.

Oświetlenie dopasowane do konkretnego obiektu

Nie ma jednego uniwersalnego rozwiązania w zakresie doboru oświetlenia do magazynów, które gwarantowałoby optymalną skuteczność oświetlenia w każdych warunkach. Projektując instalację oświetleniową, należy wziąć pod uwagę wiele różnych czynników, które mogą decydować później m.in. o komforcie pracy kierowcy wózka widłowego i związanego z nim bezpieczeństwa w hali magazynowej.

Przede wszystkim ważny jest odpowiedni podział hali magazynowej na strefy ze względu na potrzeby oświetleniowe – z reguły nie ma bowiem potrzeby równomiernego oświetlenia całej powierzchni magazynu. Inne będą bowiem wymagania w tych obszarach, w których stale przebywają ludzie, a inne tam, gdzie poruszają się wózki widłowe. Wreszcie są też takie strefy (np. bezpośrednio nad regałami), w których oświetlenie jest mało istotne.

Kolejnym istotnym aspektem powinna być mała awaryjność opraw oświetleniowych i ich bezobsługowość. W wysokich halach magazynowych wymiana lub konserwacja lamp zamontowanych na suficie będzie bowiem czasochłonna i będzie wymagała użycia specjalistycznego sprzętu (np. podnośników).

Jeśli chodzi o źródło światła, to w przeszłości do oświetlenia hal wykorzystywano lampy termiczne (np. halogenowe) lub wyładowcze (świetlówki lub lampy HID). Obecnie coraz częściej stosuje się lampy w technologii LED, które zapewniają szereg korzyści.

Rodzaj użytych opraw powinien natomiast być optymalnie dopasowany do każdej ze stref. W mniejszych magazynach, gdzie poszczególne strefy często wzajemnie się przenikają, dobrym rozwiązaniem mogą być świetlówki (belki świetlówkowe).

W halach, w których znajdują się wysokie regały magazynowe, najlepsze będą lampy liniowe o wąskim lub eliptycznym rozsyle światłości, rozmieszczone wzdłuż ciągów pomiędzy regałami.

W części hali bez regałów lub z niskimi regałami sprawdzą się oprawy szeroko świecące. W strefie dostaw lub przeładunku korzystne może być użycie opraw typu High Bay (lampy wyładowcze lub LED), które zapewniają optymalne oświetlenie przy stosunkowo niewielkim zużyciu energii.

W przypadku operowania ładunkiem wysoko tuż pod sufitem konieczne może być stosowanie opraw przytwierdzonych bezpośrednio do sufitu. W pozostałych sytuacjach warto natomiast wykorzystać oprawy na zawiesiach, co pozwala regulować ich wysokość zawieszenia.

Oświetlenie energooszczędne

Coraz częściej, obok zapewnienia odpowiedniego komfortu pracy, ergonomiczności stanowisk pracy oraz bezpieczeństwa pracowników, równie istotny w doborze oświetlenia jest jeszcze jeden aspekt – wymagania dotyczące energooszczędności. Hale często bowiem pracują 24 godziny na dobę, przez 7 dni w tygodniu, co dla przedsiębiorstwa oznacza bardzo wysokie koszty energii związane z oświetleniem. Norma zakazuje jednak uzyskiwania oszczędności kosztem jakości poziomu oświetlenia.

W celu ograniczenia tych kosztów projektuje się więc hale w taki sposób, żeby maksymalnie wykorzystać światło dzienne. Dobiera się zatem oprawy oświetleniowe o wysokiej trwałości i jednocześnie energooszczędne, dlatego coraz większą popularność zyskuje oświetlenie w technologii LED. Jest ono tańsze w eksploatacji nawet od energooszczędnych świetlówek.

Ponadto charakteryzuje się dużą skutecznością świetlną, długą żywotnością, wysoką wartością współczynnika oddawania barw, szerokim zakresem temperatur barwowych, a także odpornością na niskie temperatury, wibracje czy uderzenia. Warto jednak mieć na uwadze, że na trwałość diod LED negatywnie wpływa wysoka temperatura pracy. Właściwe normy zalecają także stosowanie odpowiedniego sterowania oświetleniem w halach magazynowych.

Połączenie opraw z czujnikami ruchu pozwala regulować strumieniem świetlnym. Czujnik, po wykryciu np. przejeżdżającego wózka widłowego, przekazuje odpowiedni sygnał do jednostki sterującej, która płynnie zwiększa moc lamp. Po upływie określonego czasu (przy braku ruchu) moc opraw świetlnych spada do zaprogramowanego wcześniej poziomu. Takie rozwiązanie zapewnia optymalną widoczność operatorom wózków widłowych na całej trasie ich przejazdu, a jednocześnie pozwala znacząco ograniczyć zużycie energii i wydłuża żywotność opraw.

Innym przykładem z obszaru inteligentnego oświetlenia magazynowego jest połączenie systemu sterowania z czujnikami światła naturalnego. W słoneczne dni, gdy ilość wpadającego do hali światła dziennego jest odpowiednio duża, światło wewnątrz magazynu może się całkowicie wyłączać lub może się zmniejszać jego natężenie. Gdy na zewnątrz robi się ciemno, lampy w magazynie automatycznie się włączają lub zwiększają swoją moc. Analogicznie funkcjonuje zintegrowanie światła w magazynie z godzinami jego pracy.

Podsumowanie

Oświetlenie hal magazynowych, zwłaszcza tych stref, w których poruszają się wózki widłowe, jest kluczowe z punktu widzenia szeroko pojętego bezpieczeństwa. Wadliwie zaprojektowane oświetlenie może sprawić, że kierowca wózka nie będzie miał dostatecznej widoczności, nawet mimo oświetlenia własnego wózków i innych pojazdów transportowych. Błędnie dobrane parametry wpływają także negatywnie na komfort pracy, co w dłuższej perspektywie czasu może prowadzić do szybszego zmęczenia czy rozdrażnienia. A od tego już tylko krok do niebezpiecznej sytuacji.

Wojciech Traczyk